Fenomen Carolee Schneemann

Czołowa przedstawicielka światowej awangardy Carolee  Schneemann (1939-2019) odwiedziła po raz pierwszy Polskę w 2013 roku i, podobnie jak przed laty wizyta Yvonne Rainer w naszym kraju (Stary Browar – Poznań 2007), było to wielkie wydarzenie. Pobyt artystki we Wrocławiu związany był z pokazem filmu ,,Breaking the Frame” podczas czwartej edycji American Film Festival i otwarciem wystawy w Centrum Sztuki WRO.

Wystawa monograficzna Carolee Schneemann „Life Book” stanowiła rozwinięcie formy filmowej i  kolejne podejście do zrealizowanych przez lata materiałów powstałych w trakcie pracy nad filmem ,,Breaking the Frame” Marielli Nitosławskiej.
Jest to pełnometrażowy obraz, opowiadający o życiu i twórczości Carolee Schneemann. Europejska premiera filmu odbyła się w ramach Biennale WRO 2013 Pioneering Values. Wrocławska publiczność miała okazję ponownie obejrzeć dokument na American Film Festival w sekcji Special Docs.

Otwarcie wystawy w Centrum Sztuki WRO miało miejsce 29 października 2013 roku. Fragmenty akcji artystycznych, performansów, rodzinne zdjęcia, kolaże, listy, sekwencje video stanowią wyjątkową instalację, która w oczywisty sposób przekonuje o interdyscyplinarności sztuki Carolee Schneemann.

Amerykańska artystka, uznawana za pionierkę performance art i body art przebywała we Wrocławiu, wydarzenie bez precedensu dla kogoś kto interesuje się sztuką współczesną. Spotkania, artist talk prowadzony przez Karola Radziszewskiego, dyskusje, rozmowy były bardzo intensywne i ożywcze. Przyczyniły się do tego, że przynajmniej w skrótowej formie postanowiłem opisać działania Carolee Schneemann. Z uwagi na swoje zainteresowania skoncentrowałem się na jej związkach z tancerzami, choreografami i współpracy z Judson Dance Theater.

Artystka w swoich pracach dezawuuje społeczne układy i konwencje zabraniające nagości i libertynizmu, ale tolerujące wojnę i przemoc. Akcje i performansy Schneemann poszerzają świadomość możliwości ruchowych ciała. Obrazy, rzeźby, instalacje artystki opowiadają o ruchu i dynamice, jej kinetyczne rysunki, stopniowo zmieniają swoją formę w instalacje, lub w performanse.

 Twórczyni, jak zwykle z pokorą, w jednym z wywiadów w ,,Time Out New York Magazine” stwierdza, że ciało jest materiałem, a także znakiem, obrazem oraz polem działania.

 Opowiada o wpływie Clausa Oldenburga, przyjaźni z Lucindą Childs, Deborah Hay, Ruth Emerson. Sensoryczna wizja pozwalała jej przejść do zgłębiania realnego czasu i przestrzeni trójwymiarowej. Nadawała ramy kobiecemu ciału jako podmiotowi w sztuce.

Myślowy koncept Schneemann wykraczał poza działania performatywne i tworzył nowe znaczenia w obrębie sztuki. Krytyka komercjalizacji kultury doprowadziła artystkę do sytuacji, w której z brawurą i odwagą musiała się odnaleźć, aby zająć się tym co zaniedbane, drażniące, uznawane za społeczne tabu. Często mimo redukcji elementów, dzięki swojej ekonomicznej formie, wygrywała, bo konstrukcja każdego jej dzieła była wykonana w sposób przemyślany, a wręcz precyzyjny. Nie pozwalała sobie na pominięcie tylko jednego aspektu: pełnej swobody twórczej. Minimal art, happening, action painting, concept – art stanowią dla niej na tyle bogate źródło odniesień, że do dzisiaj inspiruje twórców, którzy starają się tworzyć nowe jakości w sztuce. 

Carolee Schneemann wywarła także wpływ na historię amerykańskiego tańca. W latach 60. była jedną z artystek współtworzących legendarną grupę Judson Dance Theater. Powstanie Judson Dance Theater wpisało się w klimat niezwykłego fermentu artystycznego i politycznego wczesnych lat 60. w USA. To dom, gdzie powstał postmodern dance.

Judson Dance Theater był nieformalną grupą tancerzy, którzy w Judson Memorial Church w Greenwich Village w Nowym Jorku, między rokiem 1962 i 1964, prezentowali swoje odważne, nieraz radykalne prace, eksperymenty sceniczne. Artyści odrzucali współczesną praktykę i teorię tańca.

Był to przyczynek do rewolucyjnych zmian, jakie w nadchodzących latach wydarzyły się w tańcu współczesnym. Stworzono miejsce dla współpracy pomiędzy artystami z różnych dziedzin: tancerzy, pisarzy, malarzy, filmowców, kompozytorów. Panowała tam atmosfera różnorodności i wolności, redefiniowano klasyczne pojęcia związane z tańcem (Yvonne Rainer ,,No Manifesto”). Twórczy zapał grupy koncentrował się na przekazywaniu świeżości i naturalnego podejścia do tańca, starano się uchwycić piękno zwykłego ruchu, czystość sztuki performance art.

Udział Carolee Schneemann w tym artystycznym kolektywie pozwolił jej inaczej spojrzeć na przestrzeń i obiekt, stwarzał nieograniczone możliwości dla form i ekspresji przestrzennej. Współpraca z profesjonalnymi tancerzami, pozwalała zgłębiać artystce ich ograniczenia, zainteresowana była tym, co sprawia trudność w tańcu, zakwestionowała wyćwiczony, precyzyjny sposób działania. Badała przekraczanie osobistych granic. Obrazowanie ciała w pracach artystki odbywało się  na różnych poziomach od feministycznego, poprzez polityczny (Snows -1967 – performans krytyczny wobec wojny w Wietnamie).

Kultowy performance „Meat Joy” (1964) ewoluował z wcześniejszych sztuk Judson Dance. Grupa mężczyzn i kobiet, rozebranych do bielizny, tańczyła zmysłowo i spontanicznie, uruchamiając zupełnie nowy potencjał ruchowy. Było to święto ciała, aż po granice ekstatycznego rytuału. Młodzi ludzie leżeli na podłodze w ścisłym kontakcie fizycznym ze sobą, pokrywali swoje ciała surowym mięsem, rybami, kurczakami, kiełbasami, plastikiem i innymi materiałami. Kopiec z gniecionego papieru, był używany do tworzenia przestrzeni dla wykonawców. Schneemann w ,,Meat Joy” usunęła kontekst społeczny, pozbyła się określonych znaczeń, stanęła w obronie wrażliwości sensorycznej, aby doprowadzić nas z powrotem do naszych zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, zapachu.

Jej solowe performanse wprowadziły ciało jako element kompozycji, eksplorowały zmysłowość, intymność kobiety. Bez przełomowych manifestów Schneemann dotyczących płci, tożsamości, pozycji kobiety we współczesnym świecie inaczej wyglądałaby kariera Peggy Ahwesh, Abigail Child, Hannah Wilke, czy Any Mendiety.

W 1982 artystka współpracowała przy ,,The Judson Project”- serii spektakli poświęconych rekonstrukcji Judson. Podjęło się tego wyzwania 14 choreografów w tym min: Lucinda Childs, Judith Dunn, Simone Forti, Deborah Hay, Aileen Passloff, Steve Paxton, Yvonne Rainer, Elaine Summers i James Waring. Przy okazji działań projektowych sfilmowano wywiady z wieloma artystami, których twórczość była kluczowa dla głównych założeń mekki awangardy artystycznej Judson Dance Theater.

Carolee Schneemann posiada obszerny dorobek, a jej idee wcielania sztuki w życie, poszukiwanie połączeń pomiędzy kulturą, a naturą, dynamiką a ciałem, jej głęboko osobiste manifesty wywierają niezwykły wpływ na twórców, choreografów, tancerzy, performerów, artystów zgłębiających tajniki sztuki nowych mediów. Przykładem potwierdzającym powyższe słowa jest powstały w ramach znanego programu RE//MIX performans taneczny ,,Ciało Oko”. Jego autorką jest znana tancerka i choreografka Marta Ziółek. Inspiracją do powstania remiksu była twórczość Carolee Schneemann.